Kutch District Information in Gujarati કચ્છ જિલ્લો ગુજરાત રાજ્યનો સૌથી મોટો જિલ્લો છે, જે વિસ્તારની દૃષ્ટિએ 45,674 ચોરસ કિમી વિસ્તારમાં ફેલાયેલો છે. કચ્છની મુખ્ય વસ્તી ભૂજ, ગાંધીધામ, અંજાર, અને મંડવી શહેરોમાં વસે છે.1 કચ્છનું સૌથી વિશિષ્ટ લક્ષણ રણ ઓફ કચ્છ છે, જે દરિયાઈ વિસ્તારમાં આવેલું સફેદ રણ અને તેની પ્રાકૃતિક સુંદરતા માટે જાણીતું છે. દર વર્ષે “રણોત્સવ” નો આયોજન થાય છે, જે દેશમાં અને વિદેશમાં પ્રવાસીઓને આકર્ષે છે.
કચ્છ જિલ્લાની અર્થવ્યવસ્થા ઉદ્યોગ, મચ્છીમારી, ખેતી અને હસ્તકલા પર આધારિત છે. મીઠું ઉત્પાદન, સેરો ઇન્ડસ્ટ્રી, પોર્ટ અને લોજિસ્ટિક્સ ઉદ્યોગ અહીં વિકાસ પામેલા છે. મુન્દ્રા અને કંડલા બંદરો કચ્છના વેપાર માટે મહત્વપૂર્ણ છે. પર્યટન સ્થળોમાં કાળો ડુંગર, ધોલાવીરા, માટેરા, લખપત કિલ્લો, અને વિજય વિલાસ પેલેસ ખાસ ઓળખ ધરાવે છે. ધર્મ અને સંસ્કૃતિની દૃષ્ટિએ મહાવીર સ્વામી દેરાસર, આશાપુરા માતાનું મંદિર અને નારાયણ સરોવર યાત્રાધામ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.2
કચ્છ જિલ્લાનું હવામાન શોષ્ક છે, જ્યાં ઉનાળામાં ગરમી અને શિયાળામાં કડકડતી ઠંડી અનુભવાય છે. ઓછા વરસાદના કારણે પાણીનો અભાવ રહે છે, પણ તાજેતરના વિકાસમાં નર્મદા કેનાલ અને ડેમોના પ્રોજેક્ટો પાણીની સમસ્યા ઘટાડવામાં મદદરૂપ થયા છે.3
કચ્છ જિલ્લાની માહિતી Kutch District Information in Gujarati
| વિષય | માહિતી |
|---|---|
| રાજ્ય | ગુજરાત |
| જિલ્લાનું મુખ્ય મથક | ભૂજ |
| વિસ્તાર | 45,674 ચોરસ કિમી |
| લોકસંખ્યા (2011) | અંદાજે 20 લાખ |
| મુખ્ય નદીઓ | રૂદ્રમાતા, સાફેત, ખારી, કોયલ |
| મુખ્ય ઉદ્યોગો | મીઠા ઉદ્યોગ, પોર્ટ અને લોજિસ્ટિક્સ, મચ્છીમારી, હસ્તકલા |
| વિખ્યાત તહેવારો | રણોત્સવ, નવરાત્રી, ઉત્તરાયણ, દિવાળી |
| પ્રસિદ્ધ પર્યટન સ્થળો | રણ ઓફ કચ્છ, કાળો ડુંગર, ધોલાવીરા, લખપત કિલ્લો, વિજય વિલાસ પેલેસ |
| હવામાન | શોષ્ક અને ઉષ્ણકટિબંધીય – ગરમ ઉનાળો, કડકડતી ઠંડી, ઓછી વરસાદી ઋતુ |
| ટ્રાન્સપોર્ટ સુવિધાઓ | રોડવે, રેલવે, મુન્દ્રા અને કંડલા બંદર, ભૂજ એરપોર્ટ |
કચ્છ જિલ્લાનો ઈતિહાસ
કચ્છનો ઈતિહાસ બહુ પ્રાચીન નથી કારણ કે કચ્છ રાજ્યની સ્થાપના વાસ્તવમાં 18મી સદીમાં મહારાવ શ્રી વિજયરાજી દ્વારા કરવામાં આવી હતી. આઝાદી પછી, રજવાડું ભારતના પ્રજાસત્તાકનો ભાગ બન્યું અને તેને વર્ગ C રાજ્યનો દરજ્જો મળ્યો, જે છે. . 26 જાન્યુઆરી 1950 થી ભારત સરકાર હેઠળની અગ્રણી સંસ્થા. તે કમિશનર દ્વારા સંચાલિત હતું, જ્યારે બોમ્બે રાજ્ય 1956 માં રચાયું હતું, તે પણ તે રાજ્યનો એક ભાગ બન્યું હતું અને પછીથી ગુજરાતનો એક ભાગ બન્યું હતું.4
કચ્છનું ભૌગોલિક સ્થાન
કચ્છ જિલ્લો ગુજરાતના ઉત્તર-પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલો છે અને તે રાજ્યનો સૌથી મોટો જિલ્લો છે. તે 23.24° ઉત્તર અક્ષાંશ અને 69.66° પૂર્વ રેખાંશ પર સ્થિત છે. કચ્છની ઉત્તર અને પશ્ચિમ સરહદ પાકિસ્તાન સાથે જોડાયેલી છે, જ્યારે દક્ષિણે અરબી સમુદ્ર આવેલો છે. પૂર્વ તરફ બનાસકાંઠા, પાટણ અને સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાઓ આવેલા છે.5
જિલ્લાનું વિશિષ્ટ લક્ષણ રણ ઓફ કચ્છ છે, જે સફેદ રણ અને મીઠા દરિયાઈ ભૂમિ માટે પ્રખ્યાત છે. કચ્છનું જમીનક્ષેત્ર અર્ધ-શુષ્ક અને વાદળીયું છે, જેના કારણે અહીં ઓછો વરસાદ પડે છે. અહીંના મુખ્ય તળાવો અને નદીઓમાં રૂદ્રમાતા, સાફેત અને ખારી નદીનો સમાવેશ થાય છે. ભૌગોલિક દ્રષ્ટિએ, કચ્છ વ્યાપાર, ઉદ્યોગ અને પર્યટન માટે મહત્વનું કેન્દ્ર છે, જેમાં મુન્દ્રા અને કંડલા બંદર મુખ્ય છે.
ભારતમાં કચ્છ જિલ્લો ક્યાં આવેલો છે?
કચ્છ જિલ્લો ભારતના રાજ્યોમાં ગુજરાત રાજ્યના પશ્ચિમ ભાગમાં આવેલો છે, કચ્છ જિલ્લો ઉત્તર-પશ્ચિમ તરફ છે, જેના કારણે તેનો કેટલોક ભાગ સમુદ્રને મળે છે, કેટલોક ભાગ પાકિસ્તાનમાં, કેટલોક ભાગ રાજસ્થાન રાજ્યમાં અને કેટલોક ભાગ ભારતમાં મળે છે. રાજસ્થાન. છે.6
રાજસ્થાનનો અમુક ભાગ. રણ, ગુજરાતનો કચ્છ જિલ્લો. તે ઉત્તર-પશ્ચિમ ભાગમાં છે, કચ્છ 23°91′ ઉત્તર અને 70°36′ પૂર્વની વચ્ચે આવેલું છે, કચ્છની ઊંચાઈ 110 મીટર એટલે કે દરિયાઈ સપાટીથી 360 ફૂટ છે, કચ્છની ઊંચાઈ 350 છે. રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગ 947 પર ગુજરાતની રાજધાની ગાંધીનગરથી પશ્ચિમમાં કિલોમીટર. અને તે ભારતની રાજધાની દિલ્હીથી દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં 1145 કિલોમીટરના અંતરે રાષ્ટ્રીય ધોરીમાર્ગો 48 અને 27 પર સ્થિત છે.
કચ્છ જિલ્લાના પડોશી જિલ્લાઓ
કચ્છ ઉત્તરમાં પાકિસ્તાન, ઉત્તર-પૂર્વમાં રાજસ્થાનના બાડમેર જિલ્લો, પૂર્વમાં ગુજરાતના બનાસકાંઠા જિલ્લો, પૂર્વમાં પાટણ જિલ્લો, દક્ષિણ-પૂર્વમાં સુરેન્દ્રનગર જિલ્લો અને મોરબી જિલ્લાની સરહદે આવેલ છે. દક્ષિણ-દક્ષિણ-પશ્ચિમમાં કચ્છનો અખાત છે, પશ્ચિમે અરબી સમુદ્ર છે.7
કચ્છ જિલ્લામાં કેટલા તાલુકા બ્લોક અને પેટા વિભાગો આવેલા છે?
કચ્છ જિલ્લામાં વહીવટી વિભાગો તાલુકાઓ છે, જેને તાલુકા અથવા પેટા વિભાગો તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. જિલ્લાઓ 10, અબડસા (અબડસા-નલિયા), અંજાર, ભચાઉ, ભુજ, ગાંધીધામ, લખપત, માંડવી, મુન્દ્રા, નખ્તરણ અને રાપર છે. જિલ્લામાં 6 નગરપાલિકાઓ પણ છે.
કચ્છ જિલ્લામાં વિધાનસભા અને લોકસભા બેઠકો
કચ્છ જિલ્લામાં અબડાસા, અંજાર, ભુજ, ગાંધીધામ, માંડવી અને રાપરમાં 6 વિધાનસભા મતવિસ્તાર અને 1 સંસદીય મતવિસ્તાર છે.
કચ્છ જિલ્લામાં કેટલા ગામો છે?
કચ્છ જિલ્લામાં 632 ગ્રામ પંચાયતોમાં 1389 ગામો છે.
કચ્છના પ્રસિદ્ધ સ્થળો
તેની મનમોહક સુંદરતા અને જાજરમાન સફેદ આરસના સ્તંભો સાથે, આ મંદિર પ્રવાસીઓ અને તમામ ધાર્મિક લોકોને આકર્ષે છે. ખૂબ જ સકારાત્મક અને પવિત્ર સ્પંદનો સાથે, મંદિરની મુલાકાત તમને શાંતિ અને સુલેહ-શાંતિની દુનિયામાં લઈ જાય છે. ભદ્રેશ્વર જૈન મંદિરની મુલાકાત માત્ર જૈનો જ નહીં પરંતુ વિશ્વભરના પ્રવાસીઓ પણ આવે છે.8
માંડવી બીચ, કચ્છ
માંડવી બીચ, ગુજરાતના કચ્છ પ્રદેશમાં સ્થિત છે, એક પ્રાચીન અને શાંત બીચ છે જે આ પ્રદેશમાં સૌથી વધુ લોકપ્રિય રજાના સ્થળોમાંનું એક છે. એક આરામદાયક બીચ સ્થાન હોવા ઉપરાંત, માંડવી બીચ તેના કેમ્પિંગ અને વોટર સ્પોર્ટ્સ સુવિધાઓ માટે લોકપ્રિય છે.9
ભુજમાં વિજય વિલાસ પેલેસ એસ્ટેટની નજીક, માંડવી બીચ સ્વચ્છ પાણી અને સુંદર દૃશ્ય સાથેનું એક અલાયદું અને શોધાયેલ બીચ સ્થાન છે. જ્યારે તમે ક્ષિતિજ પર સૂર્ય આથમતો જુઓ ત્યારે કિનારા પર લાંબી ચાલ કરો, અથવા પક્ષી જોવા જાઓ અને તેના પ્રાણીસૃષ્ટિ દ્વારા માર્શની સુંદરતા શોધો.
કચ્છ બસ્ટર્ડ અભયારણ્ય, કચ્છ
સ્થાનિક રીતે લાલા પ્રજાન અભયારણ્ય તરીકે ઓળખાય છે, કચ્છ બસ્ટર્ડ અભયારણ્યનો પ્રાથમિક ઉદ્દેશ્ય મહાન ભારતીય બસ્ટર્ડનું સંરક્ષણ કરવાનો છે. તે ગુજરાતના નલિયા તાલુકાના જખૌ ગામમાં આવેલું છે. અભયારણ્ય ત્રણ અલગ-અલગ પ્રકારના બસ્ટર્ડ્સનું ઘર છે.10
આ અભયારણ્ય માત્ર 2 ચોરસ કિલોમીટરના વિસ્તારને આવરી લે છે પરંતુ હજુ પણ તેમાં હેરિયર, કોમન ક્રેન, બ્લેક પેટ્રિજ, સેન્ડ ગ્રાઉસ, બ્લેક એન્ડ ગ્રે ફ્રેંકોલિન, સ્પોટેડ અને ઈન્ડિયન સેન્ડગ્રાઉસ, ક્વેઈલ, લાર્ક, શ્રીક, કોર્સેર સહિતની કેટલીક ઉત્કૃષ્ટ પ્રજાતિઓ રહે છે. , પ્લોવર, ઈમ્પીરીયલ ઈગલ, ફ્લેમિંગો, હેરોન્સ, હેરોન્સ, સેન્ડપાઈપર્સ વગેરે. અહીં હાજર અન્ય જંગલી પ્રાણીઓમાં વરુ, કારાકલ, રણ બિલાડી, શિયાળ, પટ્ટાવાળી હાયના, શિયાળ, મંગૂસ, વાદળી બળદ, ચિંકારા, કાંટાળી પૂંછડીવાળી ગરોળી અને વિવિધ પ્રકારના સાપનો સમાવેશ થાય છે.
નારાયણ સરોવર અભયારણ્ય, કચ્છ
ભુજથી 125 કિલોમીટરના અંતરે આવેલું નારાયણ સરોવર અભયારણ્ય લગભગ 444 ચોરસ કિલોમીટરના વિસ્તારમાં ફેલાયેલું છે. અને ગુજરાત રાજ્યના કચ્છ જિલ્લામાં એક અનોખી ઇકોસિસ્ટમ છે. નારાયણ સરોવર ચિંકારા અભયારણ્ય તરીકે પણ ઓળખાય છે, તે ચિંકારા, ભયંકર ભારતીય વરુ, જંગલી બિલાડીઓ, રણના શિયાળ, મધ બેઝર અને જંગલી ડુક્કર જેવા ઘણા સસ્તન પ્રાણીઓનું ઘર છે.11
પ્રવાસીઓ આ અભયારણ્યમાં પક્ષીઓની 184 અનન્ય પ્રજાતિઓ પણ જોઈ શકે છે જેમાં વોટરફોલ, બ્લેક ફિઝન્ટ, હોબારા બસ્ટાર્ડ, લેસર ફ્લોરીકન અને ગ્રેટ ઈન્ડિયન બસ્ટર્ડનો સમાવેશ થાય છે. ગોરાડ, બાબુલ, કેરાડો અને વધુ જેવા અભયારણ્યમાં લગભગ 252 પ્રકારના છોડ જોવા મળે છે.
માતા નો મઢ, કચ્છ
માતા નો મઢ એ મા આશાપુરાને સમર્પિત મંદિર છે અને તે ગુજરાતના ભુજ શહેરથી 138 કિમીના અંતરે આવેલું છે. માતા નો મઢ એ દેવી જાડેજાને સમર્પિત એક પ્રાચીન મંદિર છે અને કાકરભીતની પશ્ચિમે આવેલું છે. મૂળ 1200 વર્ષ જૂનું મંદિર ભૂકંપના કારણે બે વાર નષ્ટ થયું હતું.
જે મંદિર આજે મજબૂત છે તે સુંદરજી સૌદાગરે બંધાવ્યું હતું. આ માળખું વધુ ભવ્યતા અને વધુ સારા પરિમાણો સાથે બાંધવામાં આવ્યું છે. મુખ્ય મંદિર ભુજના આકાશમાંથી બહાર આવે છે અને મુલાકાતીઓ માટે આકર્ષક દ્રશ્ય બનાવે છે. માતા નો મઢમાં ઘણી મહત્વપૂર્ણ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિઓ કરવામાં આવે છે અને ઘણા હિન્દુ તહેવારો જેમ કે દિવાળી, નવરાત્રી વગેરે ખૂબ જ ઉત્સાહથી ઉજવવામાં આવે છે.12
ધોળાવીરા, કચ્છ
સિંધુ ખીણની સંસ્કૃતિ દરમિયાન એક મહત્વપૂર્ણ ખોદકામ સ્થળ તરીકે જાણીતું, ધોળાવીરા લગભગ 4500 વર્ષ પહેલાં સૌથી વિકસિત શહેરોમાંનું એક હતું. તે 2650 અને 1450 BCE વચ્ચે સમૃદ્ધ હડપ્પન સ્થળ હતું.
હાલમાં કચ્છ ગુજરાતના ખડીરબેટમાં પુરાતત્વીય સ્થળ છે, આ ગામ સ્થાનિક રીતે કોટડા ટીંબા તરીકે પણ ઓળખાય છે. આ સ્થળે માત્ર સ્થાપત્ય જ નહીં પરંતુ હડપ્પન જીવનશૈલીના પણ સ્પષ્ટ ઉદાહરણો છે. ત્રણ મુખ્ય આર્કિટેક્ચરલ લેઆઉટમાં વિભાજિત, શહેરમાં એક વિશાળ ખુલ્લું સ્ટેડિયમ પણ છે.
કચ્છના ધાર્મિક સ્થળો
કચ્છ જિલ્લો તેના અનેક પવિત્ર તીર્થસ્થળો અને ધાર્મિક વૈવિધ્ય માટે પ્રખ્યાત છે. માતાનો મઢ (આશાપુરા માતાનું મંદિર) કચ્છના લોકો માટે શ્રદ્ધાનું કેન્દ્ર છે, જ્યાં નવરાત્રી દરમિયાન વિશેષ પૂજા અને મેળાવડો યોજાય છે.13
નારાયણ સરોવર અને કોઠારા હિંદુ યાત્રાધામ છે, જ્યાં પવિત્ર સરોવર અને મંદિર શ્રદ્ધાળુઓ માટે મહત્વ ધરાવે છે. મહાવીર સ્વામી દેરાસર (ખાવડા) જૈન સમુદાય માટે મહત્વપૂર્ણ તીર્થસ્થળ છે.
ગુરુદ્વારા લખપત સાહિબ શીખ ધર્મ સાથે જોડાયેલું પ્રખ્યાત યાત્રાધામ છે. સિંધી સમાજ માટે ભુજમાં આવેલ શ્રી રામધામ મંદિર મહત્વ ધરાવે છે. કચ્છના આ ધાર્મિક સ્થળો શ્રદ્ધાળુઓ અને પર્યટકો માટે આસ્થા અને શાંતિના કેન્દ્રો છે.
કચ્છનું હવામાન અને પર્યાવરણ
કચ્છ જિલ્લાનું હવામાન શોષ્ક અને ઉષ્ણકટિબંધીય છે, જેનું મુખ્ય લક્ષણ ગરમ ઉનાળો, ઠંડો શિયાળો અને ઓછો વરસાદ છે. ઉનાળામાં તાપમાન 40°C થી 45°C સુધી પહોંચી શકે છે, જ્યારે શિયાળામાં 5°C થી 15°C વચ્ચે રહે છે.14
વર્ષા ઋતુમાં, જિલ્લામાં સરેરાશ 300-400 મી.મી. વરસાદ થાય છે, જે ગુજરાતના અન્ય વિસ્તારો કરતાં ઓછો છે. ઓછા વરસાદના કારણે, જમીન અર્ધ-શુષ્ક છે અને મુખ્યત્વે ખેતી અને ચરાગાહ માટે ઉપયોગી છે.15
કચ્છનું પર્યાવરણ વિશિષ્ટ છે, જેમાં રણ ઓફ કચ્છ, મીઠાના તળાવો, રણનો કુદરતી પર્યાવરણ અને વિવિધ પ્રાણીસંપત્તિ છે. કચ્છ વાઈલ્ડલાઈફ સૅંકચ્યુરી, નારાયણ સરોવર અભ્યારણ્ય અને ઘુડખર અભ્યારણ્ય અહીંની વનસ્પતિ અને પ્રાણીઓ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. કચ્છનું હવામાન અને પર્યાવરણ તેને ઉદ્યોગ, પશુપાલન અને પર્યટન માટે અનુકૂળ બનાવે છે.
શું કચ્છનું રણ જોવા જેવું છે?
સંપૂર્ણપણે. કચ્છનું રણ ગુજરાતમાં ફરવા માટેના શ્રેષ્ઠ સ્થળોમાંનું એક છે. તેમાં સફેદ મીઠાનું વિશાળ રણ છે. તહેવાર દરમિયાન આ સ્થાનની મુલાકાત લેવાનો સારો વિચાર છે કારણ કે તમે સંસ્કૃતિ અને પરંપરાના મિશ્રણનો અનુભવ કરો છો.
કચ્છ કેમ પ્રખ્યાત છે?
ભગવાન વિષ્ણુના તળાવ તરીકે ઓળખાતા આ સ્થાનમાં ખરેખર પાંચ પવિત્ર તળાવો છે. નારાયણ તળાવની ગણતરી હિંદુઓના સૌથી પ્રાચીન અને પવિત્ર યાત્રાધામોમાં થાય છે. ઉપરાંત, આ તળાવોની ગણતરી ભારતના સૌથી પવિત્ર તળાવોમાં થાય છે.16
છેલ્લા શબ્દો
મને આશા છે કે તમને ઉપર જણાવ્યા મુજબ કચ્છ જિલ્લા વિશેની માહિતી ગમી હશે. જો તમને ગમે તો તમારા મિત્રો સાથે શેર કરો, જો તમને કોઈ પ્રશ્ન હોય તો કોમેન્ટ માં ચોક્કસ પૂછો. આભાર
કચ્છ જિલ્લા વિશે મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્નો (FAQs)
કચ્છ જિલ્લાનું મુખ્ય મથક કયું છે?
ભૂજ કચ્છ જિલ્લાનું મુખ્ય મથક છે.
કચ્છ જિલ્લાનું કુલ ક્ષેત્રફળ કેટલું છે?
કચ્છ જિલ્લાનું કુલ વિસ્તાર 45,674 ચોરસ કિમી છે, જે ગુજરાતનું સૌથી મોટું જિલ્લો છે.
કચ્છમાં મુખ્ય પર્યટન અને ધાર્મિક સ્થળો કયા છે?
રણ ઓફ કચ્છ, ધોલાવીરા, કાળો ડુંગર, લખપત કિલ્લો, વિજય વિલાસ પેલેસ, આશાપુરા માતાનું મંદિર અને નારાયણ સરોવર મુખ્ય પર્યટન અને ધાર્મિક સ્થળો છે.
કચ્છ જિલ્લાની મુખ્ય નદીઓ કઈ છે?
રૂદ્રમાતા, સાફેત, ખારી અને કોયલ નદી કચ્છ જિલ્લાની મહત્વપૂર્ણ નદીઓ છે.
કચ્છનો મુખ્ય ઉદ્યોગ કયો છે?
મીઠા ઉદ્યોગ, પોર્ટ અને લોજિસ્ટિક્સ, મચ્છીમારી, હસ્તકલા અને ખનીજ ઉદ્યોગ કચ્છના મુખ્ય ઉદ્યોગો છે.
બીજા જિલ્લા વિશે જાણો:
સંદર્ભ (Reference)
- કચ્છ જિલ્લા પંચાયત વેબસાઇટ – https://kutchdp.gujarat.gov.in ↩︎
- ગુજરાત ટૂરિઝમ વેબસાઇટ – https://www.gujarattourism.com ↩︎
- ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) – હવામાન માહિતી માટે – https://mausam.imd.gov.in ↩︎
- કચ્છ જિલ્લા પંચાયત વેબસાઇટ – https://kutchdp.gujarat.gov.in ↩︎
- ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) – હવામાન માહિતી માટે – https://mausam.imd.gov.in ↩︎
- વિકીપીડિયા (Kutch District) – https://en.wikipedia.org/wiki/Kutch_district ↩︎
- ગુજરાત સરકારની સત્તાવાર વેબસાઇટ – https://gujaratindia.gov.in ↩︎
- ગુજરાત ટૂરિઝમ વેબસાઇટ – https://www.gujarattourism.com ↩︎
- ગુજરાત ટૂરિઝમ વેબસાઇટ – https://www.gujarattourism.com ↩︎
- ગુજરાત ટૂરિઝમ વેબસાઇટ – https://www.gujarattourism.com ↩︎
- ગુજરાત ટૂરિઝમ વેબસાઇટ – https://www.gujarattourism.com ↩︎
- ગુજરાત ટૂરિઝમ વેબસાઇટ – https://www.gujarattourism.com ↩︎
- ગુજરાત ટૂરિઝમ વેબસાઇટ – https://www.gujarattourism.com ↩︎
- ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) – હવામાન માહિતી માટે – https://mausam.imd.gov.in ↩︎
- ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) – હવામાન માહિતી માટે – https://mausam.imd.gov.in ↩︎
- વિકીપીડિયા (Kutch District) – https://en.wikipedia.org/wiki/Kutch_district ↩︎
